شگردهای انتقادی در رسالۀ مجدیّه

میرزا محمّدخان مجدالملک از رجال سیاسی و یکی از منتقدان و نویسندگان عصر قاجار است و «رسالۀ مجدیّه»ی او، یکی از نخستین آثار انتقادی منثور فارسی است که پیش از پیروزی انقلاب مشروطه، به نگارش درآمده و معایب و نابسامانی­های عصر ناصری را در قالب نثری استوار، انتقادی و طنزآمیز به تصویر درآورده است. مقالۀ حاضر به شیوة توصیفی_تحلیلی به نقد و تحلیل جنبه­های انتقادی این اثر پرداخته است. نویسنده با بهره­گیری از شاهکارهای ادب فارسی، شناخت دقیق و عمیق زمانه، زبانی غنی و به­­کارگیری هنرمندانۀ ظرافت­های هنری، به نقد وزراء، کارگزاران حکومت، علما، عرفا، پادشاه و تحصیل­کردگان پرداخته و از رواج رشوه و تعارف، اخلاق ناپسند و شیوۀ نامطلوب حکمرانی حاکمـان، اخذ مالیـات­های سنگیـن از مردم، منفعت­طلبی علما، دورویی عرفا، سکوت و غفلت پادشاه و بی­مایگی تحصیل­کردگانِ از فرنگ برگشته، انتقاد کرده ­است. مجدالملک با نگاه دقیق به اوضاع عصر قاجار، بهره­گیری از ظرفیّت­های گوناگون زبان فارسی و سرانجام استفادۀ هنرمندانه از شگردهای بلاغی در انتقاد از اوضاع زمانه، اثری پرجاذبه در حوزۀ ادبیّات انتقادی عرضه کرده که می­تواند الگوی درخوری در زمینۀ ادبیّات انتقادی به­شمار آید.